Herbouw historische muurkas op moestuin Oud Amelisweerd

Stichting Historische Moestuinen Landgoed Amelisweerd (KvK nummer 41265376)

1. Inleiding

De Stichting Historische Moestuinen Landgoed Amelisweerd, hierna verder te noemen de stichting, stimuleert al sinds 1980 stadslandbouw in de directe omgeving van Utrecht. Hiertoe pacht zij van de gemeente Utrecht de twee cultuurhistorische moestuinen van het landgoed Amelisweerd. Beide zijn één hectare groot. In overeenstemming met het pachtcontract dat de stichting met de gemeente Utrecht heeft gesloten, geeft de stichting deze moestuinen in gebruik aan twee kleine professionele tuinderijen, te weten Tuinderij Amelis’Hof bij landhuis Oud Amelisweerd en Tuinderij De Volle Grond bij landhuis Nieuw Amelisweerd.

De stichting heeft de volgende statutaire doelstellingen:
* cultuurhistorisch: het in stand houden van de voormalige moestuinen bij de landhuizen Oud en Nieuw Amelisweerd;
* duurzaamheid: het bewerken van de moestuinen volgens biologisch (dynamische) landbouwmethodes;
* sociaal: het scheppen van mogelijkheden voor het verrichten van vrijwilligerswerk met de optie van arbeidstherapeutische begeleiding.

Dit projectplan heeft alleen betrekking op Tuinderij Amelis’Hof, hierna verder te noemen de tuinderij. De stichting en de tuinderij willen hiermee naast biodynamische landbouw vooral de cultuurhistorische waarde van het gebied en de tuin bevorderen. Daarnaast beoogt dit projectplan ook de maatschappelijke functies van de moestuin op het gebied van zorg en begeleiding een verdere impuls te geven.

Om dit te bereiken hebben de stichting en de tuinderij het voornemen om een historische muurkas op de moestuin in ere te herstellen, tegen de zuidmuur van de monumentale schuur. Hiermee creëren wij een oranjerie tijdens de winter voor kwetsbare gewassen en tevens een veilige warme werkplek voor de zorgcliënten uit Utrecht en Bunnik en omgeving.

In dit projectplan leggen wij uit wat het belang is van een historische muurkas op de moestuin en op welke wijze deze historische muurkas perfect aansluit bij de doelstellingen van onze stichting.

Op onze website www.moestuinenamelisweerd.nl vindt u meer informatie over onze stichting en het landgoed Amelisweerd.

2. Herbouw muurkas tegen de historische kapschuur

2.1 Voorgeschiedenis

Op de tuinderij is een oude kapschuur aanwezig. Aan de constructie is te zien dat deze monumentale schuur waarschijnlijk gebouwd is aan het einde van de 17e-eeuw, na de verwoesting van de omgeving van Utrecht door de Fransen tussen 1672 – 1674. Daarmee is de schuur ouder dan landhuis Oud Amelisweerd uit 1750. Maar helemaal zeker is dat niet. De schuur staat in ieder geval op een plattegrond van begin 1800.

Ergens in de 19e eeuw, vermoedelijk rond 1860, is er een muurkas tegen de schuur geplaatst. Toen, of kort daarna, is ook de stenen muur gemaakt. Deze is (wellicht later) gestukt met cement. Na een aantal jaren, ergens rond 1900, is de kas afgebroken en is de stenen bak gebouwd die er nu nog staat. Waarschijnlijk voor ananasteelt, zoals op meerdere landgoederen gebeurde. De voorkant van de stenen bak staat op de oude fundering van de kas.

Al sinds de late jaren negentig van de 20e eeuw geeft de gemeente Utrecht, eigenaar van het landgoed, aan dat het fijn zou zijn als de oude muurkas op de tuinderij in ere wordt hersteld. Het initiatief en de financiering wil de gemeente aan de stichting overlaten. Na jaren hebben we besloten de herbouw van de kas ter hand te nemen. Voornamelijk uit cultuur-historisch oogpunt.

Er is de afgelopen paar jaar uitvoerig overleg geweest en onderzoek gedaan samen met de dienst monumenten van de gemeente Utrecht en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE). Vervolgens is aan de architect opdracht gegeven tot het maken van tekeningen. Deze zijn ook weer uitvoerig besproken met bovengenoemde instanties.

Het is de bedoeling de stenen bak voor een deel weg te halen en de kas te plaatsen op de oude fundering. Tegen de fruitmuur maar los daarvan, steunend op eigen constructie, en niet steunend tegen de muur. We gaan daarvoor
dezelfde kas gebruiken als de kas die we in 2015 hebben geplaatst. Zie de afbeelding hieronder.

Deze kas is bijna identiek aan de laatste kas van het landgoed bij het Vinkenbuurtje. Deze is gesloopt in 2011 maar helaas niet herplaatsbaar. De kas bestaat uit houten spanten met t-ijzeren richels waarop kleine ruitjes worden geplaatst. Bijzonder is, dat er voor de knik gebogen ruitjes worden gebruikt. De kas is afkomstig uit de jaren 30 en komt uit België. De muurkas past dus heel goed bij de kas die al op de tuin staat, zij vormen een soort van ensemble.

2.2 Nut en noodzaak van een historische muurkas

De historische muurkas zal diverse functies gaan vervullen die aansluiten bij de doelstellingen van de stichting. Wij zullen dit aan de hand van onze drie doelstellingen hieronder toelichten.

2.2.1 Versterken cultuurhistorische waarde van de moestuin

De historische moestuin van Tuinderij Amelis’Hof is al eeuwenoud en onderdeel van het rijksmonument Landgoed Amelisweerd. De moestuin heeft altijd bij het landhuis van Oud Amelisweerd behoord en was oorspronkelijk bedoeld om de bewoners jaarrond zoveel mogelijk te voorzien van groenten en fruit.

De resten van de oude bak ogen nu als een ruïne, eigenlijk totaal niet passend bij de rest van de tuin. Die heeft namelijk de aanblik van een tot in de puntjes verzorgde moestuin met een 19e-eeuwse sfeer. Die uitstraling is zichtbaar door de aanwezigheid van de monumentale schuur, maar bijvoorbeeld ook door de oude druivenkas, platte bakken, een kruidencirkel, smeedijzeren hekken, diverse stukken met leifruit, teelt van vergeten groenten- en fruitsoorten, een beukenhaag rondom de tuin en de ambachtelijke, handmatige manier van werken. Rondom de tuin benadrukt het landgoed de historische sfeer met het bijzondere bos met de hoogste bomen van Nederland en zijn monumentale lanen, landhuizen en boerderijen. Met het herplaatsen van de kas op de oude fundering zal het aanzien van de landbouwschuur uit de 17e eeuw weer zijn zoals het 150 jaar geleden was, de glorietijd van de oude moestuinen. Hierdoor wordt de cultuurhistorische waarde van de moestuin en daarmee ook het landgoed, versterkt. Deze muurkas heeft er immers ooit daadwerkelijk gestaan.

Zo gaat het ongeveer worden

2.2.2 Uitbreiding groeiseizoen en assortiment

De tweede doelstelling van de stichting is duurzaamheid. De moestuin mag dan ook alleen worden bewerkt volgens biologisch (dynamische) landbouwmethodes.
Door het plaatsen van een muurkas kan er meer biologisch geteeld voedsel worden aangeboden. In de kas zullen we een warme, lichte plek hebben, heel geschikt voor opkweek, verspenen en oppotten van diverse planten. In de winter kan de kas beschutting bieden aan kwetsbare planten.

In dit kader is het goed te weten dat er op de tuinderij meer dan 400 verschillende rassen en variëteiten worden gekweekt; van groenten, kruiden, bloemen en fruitsoorten.

2.2.3 De sociale functie van de muurkas

Voor de bezoekers van Landgoed Amelisweerd willen we de cultuurhistorische waarde van de moestuin zichtbaar maken. Door het plaatsen van een muurkas kunnen wij de bezoekers het oude ambacht van het ‘verwerken van planten tot verfstoffen’ onder de aandacht brengen. De muurkas is op het zuiden gesitueerd, waardoor de kas erg warm is en uitstekend geschikt is om blad en wortels van verfplanten te drogen. Zo kunnen we workshops en rondleidingen geven en educatieve en sociale activiteiten ontplooien. Bij dit laatste denken we aan workshops plantaardig verven en het maken van plantaardige verfstoffen.

Naast bezoekers zijn er ook veel vrijwilligers uit de omliggende gemeenten Utrecht, Bunnik en Houten, die meewerken aan het onderhoud van de cultuurhistorische moestuin. Daarnaast biedt de tuinderij een warme en beschermde plek voor zorgcliënten, allen ook woonachtig in de regio Utrecht.

De stichting wil haar vrijwilligers en de zorgcliënten van de tuinderij het gehele jaar een plek bieden waar ze nuttig werk kunnen verrichten en zich tegelijkertijd onderdeel kunnen voelen van een groep. Door het herbouwen van een muurkas kunnen we mensen een kans bieden op onze tuinderij onder begeleiding te werken, dan wel zelfstandig “de weg naar boven weer te vinden”. In de kas kun je warm en veilig en prikkelarm in je eentje aan de slag. Bovendien gaan we opkweektafels plaatsen in de muurkas waardoor mensen met rug en/of knieklachten zittend of staand mee kunnen werken.

3. Kosten, baten en tijdsplan

3.1 Kosten en baten

De totale kosten voor het realiseren van de muurkas bedragen €35000,-. De stichting is een fondsenwerving gestart om de benodigde (financiële) middelen bijeen te brengen voor de realisatie van de muurkas op tuinderij Amelis’Hof. Daarnaast dragen de tuinders zelf ook bij aan de kostendekking. Dit doen zij door het inzetten van arbeid. Daarnaast zijn stichting en tuinderij een donateursactie gestart om een deel van de benodigde middelen te verwerven.

De vergunning voor de bouw is inmiddels verleend door gemeente Bunnik (tuin ligt op grondgebied Bunnik), evenals de toestemming van de gemeente Utrecht (eigenaar landgoed)

3.2 Tijdsplanning

Hieronder treft u de tijdsplanning aan.

September 2021 - april 2022 -> Aanvraag fondsen
Vanaf september 2021 -> Crowdfunding actie Schuurkas
Oktober 2021- april 2022 -> Uitsluitsel fondsen inzake financiële bijdragen
November 2021 - maart 2022 -> Herbouw historische muurkas